مدیریت پسماندهای شهری و ارائه راهکار جهت پایداری و بهره‌وری اقتصادی از پسماندها؛ معرفی تجربیات موفق جهانی
نویسندگان: علی ریگی،هادی غالمی نورآباد ، مهسا مشایخی، سیده عاطفه اسد، ثنا رحمانی
فصلنامه علمی تخصصی مطالعات طراحی شهری و پژوهشهای شهری
یکی از معضلات مهم شهرنشینی روند رو به‌رشد تولید زباله می‌باشد. مدیریت پسماند مسئله‌ای است که به‌دنبال پیشرفت زندگی اجتماعی انسان‌ها و افزایش تعاملاتشان با محیطزیست شکل گرفت. محیطزیست مجموعه‌ای بسیار بزرگ و پیچیده از عوامل گوناگون است که بر اثر روند و تکامل تدریجی موجودات زنده و اجزای سازنده سطح زمین به وجود آمده است. بنابراین در فعالیت‌های انسان تاثیر می‌گذارد و از آن متاثر می‌گردد. مدیریت پسماندهای شهری به عواملی همچون تولید زوایده جمع آوری، حمل و نقل دفن زباله و بازیافت آن بستگی دارد. بنابراین محدوده مدیریت این مقوله بسیار وسیع و متغیر است. برای چنین موضوعی راهی جز مدیریت و برنامه راهبردی وجود ندارد. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی و هدفی کاربردی به بررسی نحوه مدیریت پسماندهای شهری در ایران و بیان مشکلات آن پرداخته است و راهکارهایی را با توجه به نمونه‌های موفق جهانی بیان کرده است. معرفی مدیریت پسماند در کشورهای پیشرفته از جمله المان و آمریکاء نشان‌دهنده عقب‌ماندگی ایران در این زمینه می‌باشد و با توجه به حجم تولیدی زباله‌های شهری، از ظرفیت اقتصادی آن به صورت مطلوب استفاده نشده است.
معرفی مدیریت پسماند در کشورهای پیشرفته از جمله آلمان و آمریکا، نشان‌دهنده عقب‌ماندگی ایران در این زمینه می‌باشد و با توجه به حجم تولیدی زباله‌های شهری، از ظرفیت اقتصادی آن به صورت مطلوب استفاده نشده است. یکی از چالش‌های پیش‌روی شهرهای ایران تامین انرژی است و این مسئله باعث می‌گردد در آینده نه‌چندان دور به کارآیی پسماند در تولید انرژی به‌صورت ویژه پرداخته شود در صورتی‌که در حال حاضر حجم قابل توجهی از منابع ارزشمند با قابلیت تبدیل به ارزش‌های پولی با دفن شدن زیر خاک می‌رود. وجود ۷۰ درصد مواد آلی قابل کمپوست و بیش از ۴۰ درصد رطوبت در پسماند های خانگی از یک سو و تفاوت فاحش آب و هوا و شرایط زیست در مناطق مختلف کشور با سبک و فرهنگ منحصر به خود از سوی دیگر خود دلیلی بر عدم استفاده بی‌رویه از تکنولوژی‌های وابسته به خارج است، تجربه سال‌ها رکود در عمل آوردن کمپوست و پرداخت هزینه‌های گزاف جمع‌آوری و دفع پسماند که تنها برای شهرهای مختلف کشور روزانه حدود ۱۰% بودجه شهرداری‌ها را تشکیل می‌دهد نشانگر اهمیت این مسئله در برنامه‌های محیطزیست کشور است(برزن نیوز،1397). مدیریت پسماندهای شهری به عواملی همچون تولید زواید، جمع آوری، حمل و نقل، دفن زباله و بازیافت آن بستگی دارد، بنابراین محدوده مدیریت این مقوله بسیار وسیع و متغیر است، برای چنین موضوعی راهی جز مدیریت و برنامه راهبردی وجود ندارد(عباسی،1383). 2-4- اجزای سیستم مدیریت پسماند اﺟﺰای اﺻﻠﯽ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﻣﺮوزی ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺷﺎﻣﻞ بخش‌های ﺗﻮﻟﯿﺪ، ﺟﻤﻊآوری، ﺗﻔﮑﯿﮏ، ﭘﺮدازش و ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ می‌باشد(عباسی،1383)؛ 2-4-1- تولید پسماند شامل فعالیت‌هایی است که درآن مواد بی‌ارزش یا باید دور ریخته شوند و یا برای دفع، جمع‌آوری گردند.
بر اساس آمار موجود در ایران روزانه بیش از ۲۵ هزار تن زباله در شهرها تولید می گردد که هر روز با هزینه حدود بیست و دو میلیون تومان به وسیله پانصد و سی شهرداری کشور بازگشت استفاده از لوازم و ماشین آلات نامناسب جمع آوری و به محل دفن در خارج از شهرها منتقل می شود به علاوه در ایران مسئله مربوط به پسماندها در مقایسه با بسیاری از کشورها از اهمیت چندانی برخوردار نیست در کشورهای مختلف بهره گیری مجدد از پسماندها در قالب بازیافت رواج دارد و بخش بسیار کمی از پسماندها دفع می کردند ولی در ایران پدیده پسماند با مسائلی مواجه شده است از مشکلات موجود در شهرهای ایران جمع آوری پسماندها به صورت یکجا و خود داری شهروندان از تفکیک آنست امروزه یکی از اقدامات بسیار سودمند در راستای مدیریت پسماند در سطح جهان تفکیک پسماند است. در نتایج پژوهش های به عمل آمده نشان می دهد کاهش تولید پسماند و تفکیک از مبدا از جمله شیوه های مدیریت پسماند که بازدهی بالایی دارد در برخی کشورها میزان تولید زباله با توجه به فعالیت های هر بخش جامعه اعم از بخش های تولیدی صنعتی خدمات آموزشی مسکونی کنترل و محدود شده است با مطالعه و بررسی اقدامات انجام در شهرهای ایران به ویژه از سال ۱۳۸۳ می توان به اطلاعات مناسبی در زمینه خل ها و ایرادات موجود در قوانین مشکلات اجرای میزان همکاری شهروندان اندازه و کیفیت اطلاع رسانی و آموزش وضعیت ساختار بوروکراسی میزان تحقیقات و پژوهش های این بخش و درصد اطلاع از تجارب جهانی در این خصوص پی برد و بر اساس آن به سیاست گذاری و اتخاذ تصمیمات کارآمد پرداخت.
