بهره‌وری انرژی در دستور کار

وی درباره برخی از وظایف انجمن توضیح داد: انجمن بهره‌وری یک انجمن پشتیبان است و تلاش می‌کند موضوع بهره‌وری را در ذهن مردم فعال کند. از همین رو، روز یک خرداد مصادف با روز بهره‌وری به همه وزرای دولت نامه نوشتیم و پیشنهادهایی در رابطه با حوزه خاص آنها دادیم و خوشبختانه وزارتخانه‌ها هم پیگیر شدند که در رابطه با راهکارهای عملیاتی ارتقای بهره‌وری تشریک مساعی داشته باشیم. با سازمان ملی بهره‌وری و سازمان امور استخدامی هم این تعاملات وجود دارد و امیدواریم حاصل اینها شکل‌گیری حرکت‌های بزرگ‌تری باشد از آنچه الان وجود دارد.

وی افزود: باید یک سوم تولید ناخالص کشور از طریق بهره‌وری به دست آید، اما با این حال هنوز ما با این هدف فاصله زیادی داریم.  

اقداماتی برای رشد بهره‌وری در حوزه برق

در ادامه این جلسه محمدصالح اولیا، معاون تحقیقات و منابع انسانی وزارت نیرو با طرح این پرسش که «چرا موضوع بهره‌وری انرژی مهم است؟» سخنان خود را آغاز کرد. وی در این زمینه توضیح داد: بر اساس آمار در صنایع ما به‌ویژه صنایع انرژی‌بری مانند سیمان، فولاد و... تقریباً بین ۲۰ تا ۳۰ درصد قیمت تمام شده را انرژی تشکیل می‌دهد که رقم بسیار قابل توجهی است. بنابراین هر میزان بهبود در بهره‌وری انرژی می‌تواند تأثیر بسیار قابل توجهی در کل اقتصاد داشته باشد. از طرف دیگر، بحث‌های غیرملموس مالی را هم باید در نظر بگیریم. اگر نگاه جامعی به بهره‌وری داشته باشیم، صرفاً ورودی و خروجی‌های ملموس را نباید در نظر بگیریم، مثلاً تخریب محیط زیست اگرچه در ظاهر جزو منابعی که در قیمت تمام شده محصول بازنمود می‌شوند، نیست، اما باید در مباحث مربوط به بهره‌وری دیده شود. این اهمیت موضوع بهره‌وری انرژی را مضاعف می‌کند. انرژی‌های تجدیدپذیر در بحث بهره‌وری انرژی تأثیرگذار است و می‌تواند بازیگر جدیدی در این حوزه باشد.

معاون وزیر نیرو در ادامه گفت: اگر بخواهیم با یک مفهوم مشترک شروع کنیم، نسبت تولید یا ارزش اقتصادی تولید شده که به ازای یک واحد انرژی به دست می‌آید را بهره‌وری انرژی در نظر می‌گیرند. سه مفهوم اصلی که به بهره‎‌وری مربوط هستند و باید به آنها توجه داشت، شامل میزان صرفه‌جویی انرژی، شدت انرژی از جهت اینکه برای تولید یک واحد محصول یا خدمت چقدر انرژی مصرف می‌کنیم که طبیعتاً هرچقدر کاهش داشته باشد، به معنای افزایش بهره‌وری خواهد بود و کارایی انرژی می‌شود. هر کدام از اینها به زبان‌های مختلف به بهره‌وری مرتبط هستند و می‌توانند وضعیت بهره‌وری ما را در سازمان‌های مختلف نشان دهد.  

اولیا در ادامه با مروری بر گزارش سازمان بین‌المللی انرژی توضیح داد: این سازمان در گزارش سال ۲۰۱۹ خود نشان داد، رشد بهبود بهره‌وری در سال‌های اخیر در دنیا کاهش یافته و به ۱.۲ درصد رسیده است. اما جالب است که با همین رشد ۱.۲ درصدی سالانه معادل ۱.۶ میلیارد دلار صرفه‌جویی صورت گرفته است.

وی گفت: نگاه دنیا این است که بهره‌وری باید از طریق دیجیتال کردن صنعت و خدمات اتفاق بیفتد و این اتفاقاً نگاهی است که در وزارت نیرو مورد توجه قرار گرفته است. سه حوزه خانه و شبکه‌های هوشمند و حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر تقریباً استراتژی دنیا را نشان می‌دهد که باید از چه مسیرهایی با دیجیتالی کردن اقتصاد به بهره‌وری برسیم. دسترسی به داده‌های مرتبط با انرژی، امنیت سایبری، افزایش مهارت‌های دیجیتال و کاهش آسیب به محیط زیستی هم جزو سیاست‌های تأثیرگذار در این زمینه است.

اولیا افزود: در وزارت نیرو هم همواره به این برنامه‎ها توجه خاصی شده است و در موضوعاتی مانند اصلاح مصرف، بحث شبکه‌ها، افزایش راندمان نیروگاه‌ها و سازگاری محیط زیست با نگاه دنیا هماهنگ است.

وی سه چالش اصلی در حوزه بهره‌وری انرژی را اقتصاد کلان، یارانه و تعرفه گذاری که به گفته او باعث رشد ۵ درصدی مصرف سالانه انرژی در کشور شده، دانست و در ادامه به برخی از اقدامات وزارت نیرو و شرکت توانیر در حوزه بهره‌وری پرداخت. وی توضیح داد: روند رشد انرژی پاک طی سال‌های گذشته قابل توجه بوده،  اما هنوز زیر یک درصد کل تولید کشور به انرژی‌های تجدیدپذیر اختصاص دارد. در حالی که هدف‌گذاری آن ۵ درصد بوده، یعنی تا کنون به یک پنجم این هدف‌گذاری رسیده‌ایم.

معاون وزیر نیرو درباره مدیریت مصرف انرژی که به گفته او بیشترین سهم مصرف انرژی در بخش خانگی و صنعت قرار دارد، گفت: برنامه‌های شرکت توانیر با ساپتا در تعویض کولرهای آبی و گازی فرسوده و امثالهم که برای سال ۱۳۹۹ هدف‌گذاری شده است، می‌تواند در صرفه‌جویی کمک زیادی کند. در حوزه صنعت هنوز هدف‌گذاری دقیقی انجام نشده، اما در مراحلی برای برنامه‌ریزی هستیم. همین‌طور شرکت توانیر با کاهش ساعت‌های پیک توانسته‌ صرفه‌جویی زیادی در مصرف داشته باشد.

وی گفت: رشد مصرف ۵ درصد به‌طور میانگین بوده که در سال ۱۳۹۸ با یک سری برنامه‌های فرهنگ‌سازی، ادارات و صنایع و کشاورزی به یک درصد رسیده است. همین‌طور خود کاهش پیک توانسته به ۳۸۰۰ مگاوات برسد که معادل سه میلیارد یورو سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاه‌های جدید بوده است.

اولیا افزود: اقدام دیگر در توانیر استفاده از مشارکت مردم و شرکت‌های دانش‌بنیان است تا بتوانیم داده‌های مربوط به مشترکان را در اختیار این شرکت‌ها قرار دهیم و بتوانند مصرف خود را در ساعات پیک کنترل کنند.

مصرف انرژی ارزان

در ادامه حمیدرضا حسینی آشتیانی، مدیرعامل شرکت آریانا گفت: در دنیا در سال ۲۰۱۸ معادل حدود ۱۴ میلیارد تن نفت خام مصرف اولیه بوده که در کشورهای مختلف بخشی از این مصرف را به‌عنوان یارانه پرداخت کرده‌اند. در این موضوع ایران رتبه اول را دارد که در سال ۲۰۱۸ به میزان ۷۰ میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت کرده که سهم آن از تولید ناخالص داخلی کشور ۱۵ درصد می‌شود. بعد از ایران، کشور عربستان است که ۴۴ میلیارد دلار و بعد از اینها چین قرار دارد که ۴۳ میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت کرده است.

وی افزود: مصرف انرژی ارزان در ایران باعث شده علی‌رغم اینکه در دنیا روندی کاهنده را تجربه کرده، در ایران رو به صعود باشد. در ایران ۶۰ درصد طی ۳۰ سال گذشته شدت مصرف انرژی افزایش یافته است. این انرژی‌ها در نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها یا به‌صورت سوخت مایع یا گاز در ساختمان و خودروها مصرف شده است.

آشتیانی در ادامه درباره اقداماتی که در زمینه بهره‌وری برق در کشور انجام شده است، توضیح داد: بر اساس داده‌های توانیر روند ۵۰ ساله تلفات برق کاهنده بوده تا اینکه در سال ۱۳۹۸ تک رقمی شده است. اقدام دوم در ۱۰ سال گذشته داستان اصلاح سیستم روشنایی بوده است؛ با این کار پیک را از شب به روز منتقل کردیم و بخشی از مصرف شب را مدیریت کردیم. سومین گام در این حوزه کاهش مصرف سوخت مایع است. در سال ۱۳۹۲ حدود ۴۶ درصد از زمان نیروگاه‌های ما سوخت مایع استفاده می‌شد، اما حالا این ۴۶ درصد کاهش یافته و به ۱۲ درصد رسیده است. چهارمین اتفاق مثبت رزرو عملیاتی است؛ ما در برق‌رسانی در کل ۸۰۰۰ ساعات سال تنها ۲۰۰ ساعت مشکل قطعی داریم، در این ۲۰۰ ساعت که به آن پیک گفته می‌شود، دو راهکار وجود دارد: افزایش نیروگاه‌ها که ۷۰۰۰ میلیارد تومان سالانه هزینه در بر دارد یا اینکه از راهکار ذخیره عملیاتی استفاده کنیم که تنها ۳۵۰ میلیارد تومان هزینه داشته است. در خصوص راهکار دوم شاهد اقدامات بسیار مثبتی بوده‌ایم. اتفاق مثبت بعدی که به‌تازگی افتاده، قبض سبز بوده است. تا پیش از این ۲۲۰ میلیون قبض از طریق مأمور به درب منازل ارسال می‌کردیم، اما اکنون با تغییر این روش، ۳۰۰۰ مأمور برای فعالیت‌های دیگر آزاد شده است.

آشتیانی معتقد است که با وجود این اقدامات مثبت، برخی نقص‌ها و  چالش‌ها هم در این حوزه هنوز به جا مانده است. وی گفت: قیمت برق طی ۴۰ سال گذشته ارزان‌تر شده است و از این طریق به افراد این سیگنال را داده‌ایم که برق کالایی کم‌ارزش است. این امر موجب شده که پیک بار مصرف برق طی این سال‌ها ۱۶ برابر شود، در حالی که جمعیت کشور ۹.۵ برابر شده است. بر همین اساس، ما مجبور بوده‌ایم که هر ۱۰ سال یک بار تمام زیرساخت‌ها را دو برابر کنیم. حاصل این بوده که تعداد نیروگاه را ۱۲ برابر و شبکه انتقال را ۹ برابر کنیم که نتیجه آن بدهکاری ۴۰ هزار میلیارد تومانی بوده است.

قیمت تعیین‌کننده نهایی نیست

در ادامه این برنامه نوبت به سخنرانی سعید مهذب ترابی، مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های خدمات انرژی رسید. وی ابتدا با بیان اینکه حال مدیریت یا بهره‌وری مصرف انرژی در کشور خوب نیست، توضیح داد: اقداماتی که در صنعت برق انجام شده قابل تقدیر است، اما قابل رصد کردن نیست. یعنی نمی‌توان سنجید آیا معادل هزینه‌های انجام شده به محصول هم رسیده‌ایم و همچنین نمی‌توانیم بگوییم اگر این اقدامات صورت نمی‌گرفت، چه می‌شد.

وی گفت: دومین نکته این است، وقتی می‌بینیم هنوز پای بخش خصوصی به حوزه مدیریت مصرف انرژی باز نشده، یک جای کار لنگ می‌زند. بهره‌وری انرژی در کشور ما با توجه به هزینه‌هایی که دارد از بخش خصوصی می‌گذرد که اکنون برای آن هیچ اقدامی انجام نشده است. بخش خصوصی رغبت یا اعتماد ندارد و این را باید به‌عنوان یک چالش بزرگ در نظر بگیریم.

مهذب ترابی افزود: نکته بعدی این است که سیاست‌های مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر را باید با بخش بهره‌وری انرژی با یکدیگر و همزمان جلو ببریم که این اتفاق در کشور نیفتاده است.

وی درباره رشد مصرف برق گفت: الان نزدیک به ۸۳ هزار مگاوات ظرفیت نصب شده کشور وجود دارد و پیش‌بینی می‌شود که امسال پیک بار به ۶۰ هزار مگاوات برسد و در زمستان امسال بیشتر از ۳۲ هزار مگاوات مصرف برق نداریم. یعنی بین مصرف برق زمستان و پیک بار و قدرت نصب شده یک ضریب تناسب وجود دارد. هر ۱۰ سال تجهیزاتمان دو برابر می‌شود، یعنی در سال ۱۴۱۰ پیک بارمان باید به ۱۲۰ هزار مگاوات و قدرت نصب شده به ۱۷۰ هزار مگاوات برسد و در پیک زمستان ۶۰ هزار مگاوات بیشتر مصرف نکنیم. واقعاً کدام منطق اقتصادی حکم می‌کند که به ازای هر مگاوات، سرمایه‌گذاری سنگینی انجام دهیم که ۱۰ سال دیگر ۱۱۰ هزار مگاوات ظرفیت مازاد داشته باشیم؟ باید برای این روند فکری کرد و تنها تدبیر برای آن همین بهره‌وری است.

وی افزود: در بحث کاهش مصرف هم قیمت تنها چاره کار نیست؛ یعنی اینکه عامل مصرف ۱۶ برابر را نمی‌توان تنها به قیمت ارزان مرتبط کنیم. مسئله این است که ما ابعاد مختلف را با هم مورد توجه قرار نداده‌ایم و جلو نبرده‌ایم. اگر قیمت هر واحد برق را چهار برابر کنیم با یخچال پرمصرف و کولر ۵۰ سال پیش چه توقعی خواهیم داشت؟ این هزینه‌ها کار دولت هم نیست و تنها بخش خصوصی می‌تواند در این زمینه کمک‌کننده باشد.