شانزدهمین عصرانه بهرهوری انجمن بهرهوری ایران به موضوع بهرهوری در صنعت فولاد اختصاص داشت.
به گزارش روابط عمومی انجمن بهرهوری ایران در این نشست که با محوریت بهرهوری در چرخه صنعت فولاد کشور (از معدن تا نورد و قطعه)، چالش‌های اساسی و راهکارها عصر روز یکشنبه 28 شهریورماه 1400 برگزار شد، چند نفر از صاحبنظران و فعالان صنعت فولاد و صنایع وابسته به بیان دیدگاه‌های خود در این زمینه پرداختند. مدیریت این نشست را نیز مهندس سید حمید کلانتری مدیرعامل انجمن بهرهوری ایران برعهده داشت.
در ابتدای نشست، مهندس سید حمید کلانتری، مدیرعامل انجمن بهرهوری ایران ضمن معرفی سخنرانان، به بیان توضیحاتی درباره بهرهوری در صنعت فولاد در ایران پرداخت و گفت: صنایع فولاد از صنایع مادر و بزرگ کشور است و صنایع دیگر از آن منتفع می‌شوند؛ بخش‌های مختلف مانند بخش ساختمان، بخش خودروسازی و مانند آنها که اهمیت صنعت فولاد کشور را دوچندان می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: موضوع مهمی که در این زمینه باید به آن توجه شود این است که در صنعت فولاد، ماده خام از منابعی برداشت می‌شود که منابع تجدیدناشدنی هستند، یعنی بعد از برداشت دیگر جایگزین نمی‌شوند، حالا طبق برآوردی که صورت گرفته، اگر ما سالی 55 میلیون تن فولاد تولید کنیم، بعد از 17 سال این منابع به پایان می‌رسد، مگر اینکه اکتشافات جدید رخ دهد و ما بتوانیم فرصت‌های جدیدی در این زمینه را شکل دهیم.
تولید فولاد بهره‌ورانه؛ از وضعیت موجود تا واقعیت
مهندس کلانتری با تاکید بر این نکته که این نشان می‌دهد که ما نباید در بهره‌برداری از منابع کشور عجولانه و یا با ارزش افزوده پایین در تولید رفتار کنیم، تصریح کرد: بنابراین از بعد آسیب‌شناسی بایستی ابعاد مختلف این صنعت و عوامل موثر در تولید فولاد بررسی شود. اینکه از تولید سنگ تا تولید فولاد با چه مسائلی روبرو هستیم؟ یا از بعد نیروی انسانی چه مشکلاتی وجود دارد؟ و این بررسی‌ها را باید از بعد مطالعات و پژوهش‌ها، از بعد تخصص و از بعد نظارت نیز مدنظر قرار دهیم تا بتوانیم نتایج مطلوبی را شاهد باشیم.
وی ادامه داد: ما در کشورمان مزیت‌هایی برای تولید فولاد داریم که می‌تواند منجر به سودآوری شود، اما برخی مزیت‌های نیز وجود دارد که به نوعی می‌تواند موجب سودآوری کاذب شود که یکی از آنها مبحث انرژی است. این موضوع که ما الان با انرژی ارزان، تولید کرده و احساس می‌کنیم که به بهرهوری بالا دست پیدا می‌کنیم، در حالی‌که این سود ممکن است حاصل از بهرهوری نباشد.
چالشی با عنوان مکان‌یابی برای استقرار صنایع فولاد
مدیرعامل انجمن بهرهوری ایران خاطرنشان کرد: دیگر مبحث پر چالش در حوزه بهرهوری صنعت فولاد، مکان‌یابی استقرار صنایع فولادی بوده که باید به آن توجه کنیم. اینکه چه نقاطی از لحاظ جغرافیایی مناسب است و آیا جانمایی‌ها که تاکنون صورت گرفته مناسب و بر اساس سیاستگذاری‌های اصولی و علمی بوده است؟ بر این اساس به نظر می‌رسد استقرار این صنعت در سواحل جنوبی که از ظرفیت‌های توسعه بیشتری برخوردار بوده و برای استفاده بهینه از آب، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و صادرات و مسائل دیگر می‌تواند گزینه مطلوبی باشد.
چرا بهرهوری در معدنکاری و فولادسازی محلی از اعراب ندارد؟
در ادامه مهندس حمیدرضا حسینی آشتیانی، عضو هیات مدیره انجمن بهرهوری ایران و مدیرعامل شرکت مشاوره مدیریت آریانا به بیان توضیحاتی در زمینه چرخه صنعت فولاد کشور پرداخت و با بیان اینکه که ذخاير سنگ آهن ايران 2.7 ميليارد تن سنگ آهن خام و 1.5 ميليارد تن كنسانتره سنگ آهن است، گفت: براي توليد 55 ميليون تن فولاد خام، سالانه بايد 166 ميليون تن سنگ آهن استخراج كنيم، حتي با فرض آنكه در آن زمان همچنان 2.9 ميليارد تن ذخيره قابل استخراج داشته باشيم، ذخاير كشور تقريبا تكافوي توليد حدود 17 سال را خواهند داشت.
وی در ادامه به بیان چالش‌های بهرهوری در معدنکاری و فولادسازی اشاره کرد و گفت: عواملی مانند واگذاری ناشیانه معادن (بدون لحاظ کردن اقتصاد مقیاس)، فقر تکنولوژی و ماشین آلات معدنکاری، قیمت‌گذاری ناکارآمد دولتی (به نفع حلقه‌های پایانی زنجیره)، فقدان اقتصاد مقیاس در اندازه شرکت‌ها، پراکندگی واحدهای فولادسازی و حمل چندباره محصولات میانی، ناپایداری تامین انرژی در نیمی از ایام سال (برق و گاز)، آبادانی آب نابهره‌وری، فقر تکنولوژی برای تولید محصول نهایی با ارزش افزوده بالا، کیفیت نیروی انسانی و سود بسیار زیاد 50 درصدی از این چالش‌ها به حساب می‌آید.
شکل 1. 10 عامل مهم در ایجاد چالش‌ها و مشکلات و به عبارتی نابهره‌وری‌ها در صنعت فولاد
شکل 2. مهم‌ترین روندهای استراتژیک در کسب‌وکار معدنکاری جهان
وی با بیان اینکه 70 درصد سهم بازار سنگ آهن در دست چهار شركت بزرگ است، ادامه داد: 80 درصد تراك‌هاي خودران در استراليا است و ظرفيت بالاتر از 200 تن تراك‌هاي خودران موجب شده یک ميليارد تن معدنكاري با تراك‌هاي خودران كاترپيلار از 2013 تا 2018 به‌دست آید. این در حالی است که ناوگان معدنکاری در معادن بزرگ ایران فرسوده و زمین گیرند. معادن فعال کشور محدود به معدن روباز بوده و برداشت از معادل زیرزمینی به دلیل محدودیت‌های فناوری ممکن نیست.
شکل 3. نرخ بازده داخلی سرمایه‌گذاری در حلقه‌های زنجیره فولاد
عضو هیات مدیره انجمن بهرهوری ایران در ادامه به تشریح چالش‌های بهرهوری در صنعت فولاد پرداخت و گفت: با فرض خريد سنگ آهن به قيمت 7 درصد فخو، نرخ بازده داخلي سرمايه‌گذاري در توليد كنسانتره 10 درصد كمتر از ساير حلقه‌هاي زنجيره فولاد است. كم توجهي به مديريت مصرف از سوي مردم و رشد بي رويه بدمصرفي از يك سو و كمبود نقدينگي براي سرمايه‌گذاري در صنايع زيرساختي از سوي ديگر، منجر به ايجاد چالش در تامين برق دست كم در 6 ماه از سال شده است!
شکل 4. حدود نیمی از سال، مشکلی برای تامین برق نداریم
شکل 5. 10 شرکت تولیدکننده برتر فولاد خام جهان در سال 2020
به گفته وی، اگر فولادمان را با آب مجاني رودخانه و سد و چاه توليد كنيم، سرمايه‌گذاري براي اصلاح سيستم كولينگ واحدهاي فولادي، توجيه ندارد !اما اگر آن را با آب خليج فارس (2 دلار براي هر مترمكعب) توليد كنيم، صرفه‌جويي ناشي از اين اقدام، سرمايه‌گذاري لازم را حداكثر در طول 3 سال باز مي‌گرداند.
حسینی آشتیانی گفت: براي توليد هر تن فولاد خام، 4.8 مترمکعب مصرف كل زنجيره از فرآوري تا فولاد خام به ازاي يك تن فولاد خام مصرف می‌شود. فقر تكنولوژي براي توليد محصول نهايي با ارزش افزوده بالا از دیگر مشکلات است. در ميزان توليد محصولات فولادي در كشور در سال 1399، حدود 8 ميليون تن فولاد به‌صورت خام فروخته مي‌شود. پنجاه درصد از محصول نهايي را هم ميلگرد تشكيل مي‌دهد كه فناوري بالايي ندارد. محصولاتي چون فولاد زنگ نزن، ورق‌هاي الكتريكي و ساير اقلام با ارزش افزوده بالا، سهمي در سبد توليد ما ندارند.
وی درباره سودآوري چهار شركت بزرگ معدني و صنعتي كشور و نتیجه آن بر بهرهوری گفت: در دنيايي با 120 هزار ميليارد تومان سود، چه نيازي به كيفيت و بهره‌وري نيروي انساني داريم؟ یکی از مشکلات این صنعت، سودآوري بسيار زياد 50 درصدي است.
عوامل موثر در بهرهوری بنگاه‌ها
در ادامه دکتر بهرام سبحانی، رییس هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران به بیان توضیحاتی در زمینه صنعت فولاد و بیان راهکارهایی برای توسعه این صنعت پرداخت.
شکل 6. عوامل موثر بر بهرهوری صنعت فولاد
وی با بیان اینکه عوامل فنی، تولید، سازمانی، پرسنلی، مالی، مدیریت، دولت و مکان جغرافیایی، عوامل موثر در بهرهوری بنگاه‌ها هستند و بهرهوری در صنعت فولاد از 4 M (Machines- Materials- Manpower-Money ) تبعیت می‌کند.
وی روند افزایش بهرهوری و کاهش مصرف مواد در آلمان نسبت به GDP را در قالب شکل 7 بیان کرد.
در ادامه توضیح داد که نمودار روند افزایش بهرهوری انرژی مصرفی در تولید فولاد در شکل 8 آمده است.
راهکارهای عملی افزایش بهرهوری در صنعت فولاد
وی در پایان صحبت‌های خود راهکارهای عملی افزایش بهرهوری در صنعت فولاد را برشمرد و گفت: جهت‌گیری به سمت سرمایه‌گذاری در مجتمع‌های فولادسازی با ظرفیت بالا، به‌کارگیری تکنولژی شارژ گرم آهن اسفنجی در کوره‌های قوس، بازیافت ضایعات تولید و حرکت به سمت تولید بدون ضایعات (باطله سنگ آهن، لجن کنورتور، سرباره، مواد نسوز، پوسته اکسیدی)، بازیافت حرارتی کوره‌های قوس از طریق پیش‌گرم قراضه، تولید آب گرم، استفاده از تکنولوژی‌های جدید در تولید فولاد تخت (اسلب نازک)، احداث واحد نورد و فولادسازی زیر یک سقف و شارژ گرم شمش، تولید برق از گاز خروجی کوره بلند و به‌کارگیری تکنولوژی‌های روز دنیا و سازگار با محیط زیست در پروژه‌های جدید از راهکارهای عملی افزایش بهرهوری در صنعت فولاد است.
در ادامه مهندس اسدالله فرشاد، عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران و مدیرعامل شرکت آهن و فولاد غدیر ایرانیان با اشاره به مسائلی پیش روی این صنعت، گفت: راهکارهای افزایش بهرهوری در صنعت فولاد ایران شامل اصلاح الگو و فرهنگ مصرف و انرژی، ارتقا و به‌روز رسانی تکنولوژی‌ها، ایجاد زیرساخت‌های محاسبه پارامترهای شاخص بهرهوری، اندازه‌گیری مستمر شاخص‌های بهرهوری، آموزش کارکنان و نیازسنجی آموزشی و ارزیابی اثربخشی است.
به گفته وی، بهبود زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، بهبود زیرساخت‌های مختلف همچون جاده‌ای و ریلی، موضوع صرفه به مقیاس (حمل‌ونقل، همجواری، ادغام و ...) و به‌کارگیری ظرفیت‌های خالی و تکمیل پروژه‌های توسعه در صنعت فولاد بخش دیگری از راهکارهای افزایش بهرهوری در صنعت فولاد است.
شاخص‌های قابل بهبود در صنعت فولاد ایران
مهندس فرشاد سپس به بیان شاخص‌های رتبه بندی شرکت‌های فولادی بر اساس World Steel Dynamics پرداخت و ضمن معرفی 15 شرکت برتر فولادی دنیا بر اساس شاخص‌هایWSD، گفت: شاخص‌های قابل بهبود در صنعت فولاد ایران شامل شاخص تولید محصولات با ارزش افزوده، صنایع پایین دستی، شاخص هزینه‌های تبدیل (هزینه‌هایی که به لحاظ قانون مصوب، تولیدکننده ایرانی از قبل آگاه است از قبیل تعطیلات رسمی)، شاخص بهره‌مندی از نیروی کار ماهر و خلاق و شاخص ریسک‌های کشوری است.
شکل 9. شاخص تولید محصولات با ارزش افزوده
(هزینه‌هایی که به لحاظ قانون مصوب ،تولید کننده ایرانی از قبل آگاه است از قبیل تعطیلات رسمی)
شکل 12. شاخص بهره‌مندی از نیروی کار ماهر و خلاق
MFCA می‌تواند به صنعت فولاد کمک کند؟
سپس دکتر اسماعیل فاتحی‌فر، استاد بهرهوری سبز سازمان بهرهوری آسیایی، مدیرگروه محیط‌زیست دانشگاه صنعتی سهند و مدیرعامل شرکت حامیان صنعت بهره‌ور ایرانیان به بیان توضیحاتی در زمینه صنعت و هزینه‌یابی جریان مواد و انرژی MFCA(Material flow Cost Accounting) در بخش صنعت پرداخت و گفت: روش MFCA بر روی تلفات تمرکز دارد. روش MFCA بخشی از سود را در تلفات می‌بیند و به‌دنبال شفاف‌سازی ارزش تلفات است. هزینه‌های مالی در MFCA به دو قسمت هزینه محصول مثبت و هزینه محصول منفی تقسیم می‌شود.
به گفته وی، هزینه محصول مثبت به محصول فرآیند که به‌صورت خروجی به مرحله بعدی انتقال می‌یابد، مربوط می‌شود و هزینه محصول منفی، شامل هزینه‌هایی است که صرف مواد زائد و یا مواد برگشتی می‌شود.
دکتر فاتحی فر، در ادامه به بیان انواع تلفات در بخش هزینه‌یابی مواد پرداخت و گفت: این تلفات شامل تلفات اجتناب ناپذیر- تئوری(Theoretical Loss) محدودیت‌های فرآیندی، ترمودینامیکی و فیزیکی، تلفات اجتناب‌ناپذیر عملیاتی - معمول (Normal Loss) ناشی از عملیات متداول (مانند محصول زمان راه‌اندازی) و تلفات قابل رفع - غیرمعمول (Abnormal Loss) ناشی از عملکرد ناقص دستگاه‌ها، فرآیند، افراد و نشتی است.
وی با تکمیل مطالب مطرح شده، تصریح کرد که هزینه‌یابی جریان مواد قطعا می‌تواند در ارتقای بهرهوری همه صنایع کشور از جمله صنعت فولاد و صنایع مرتبط اثرگذار باشد و کاهش هزینه‌ها را نیز به‌همراه داشته باشد.
در پایان این نشست انجمن بهرهوری ایران، حاضران از جمله وحید یعقوبی، معاون انجمن تولیدکندگان فولاد ایران و دکترعلی‌محمد میرشمس، دبیر انجمن شرکت‌های خدمات انرژی ایران و مدیرعامل شرکت مهندسی آسیاوات به بیان دیدگاه‌های خود درباره مطالب مطرح شده پرداختند.
