توسعه میادین مشترک نفتی یکی از چالش‌های مهم و استراتژیک صنعت نفت ایران است. ایران با چندین کشور همسایه در منطقه ازجمله عراق، قطر، کویت و عربستان سعودی، میادین نفتی مشترک دارد که همگی نیازمند همکاری، هماهنگی و مدیریت مشترک برای بهره‌برداری بهینه از منابع هستند.
هم در برنامه‌های بالادستی و هم در برنامه هفتم به دولت توصیه شده که برای بهره‌گیری از منابع این میادین مشترک نسبت به سرمایه‌گذاری و توسعه این میادین اقدام کند. الزامی که در شرایط کنونی که به دلیل کمبود منابع مالی و تحریم‌های همه‌جانبه، امکان توسعه آنها اگرچه به سختی است اما غیرممکن هم نیست.
یکی از مهم‌ترین میادین مشترک ایران، میدان پارس‌جنوبی با قطر است که بزر‌گ‌ترین میادین گازی جهان هم محسوب می‌شود. هرچند درحال حاضر میزان برداشت دو کشور از این میدان تقریبا برابر است اما افت فشار در سمت ایران به‌تدریج وارد مراحل بحرانی خواهد شد. بنابراین چالش در این میدان که در حال حاضر 70درصد گاز تولیدی کشور را تامین می‌کند، به زودی وارد مرحله جدی‌تری خواهد شد.
یکی از مهم‌ترین موانع توسعه میادین مشترک، تعیین مرزهای دقیق و تقسیم منابع است که می‌تواند به اختلافات حقوقی و سیاسی منجر شود. موضوع بعدی بحث رقابت با همسایه‌هاست. مثلا برخی از کشورهای همسایه مانند قطر یا عراق در زمینه توسعه میادین مشترک پیشرفت‌هایی داشته‌اند که باعث شده ایران نتواند از پتانسیل کامل این میادین بهره‌برداری کند.
از طرفی تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی، امکان جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه این میادین را محدود کرده است. جدا از همه این چالش‌ها و مشکلات میادین مشترک ایران، به‌ویژه در حوزه نفت و گاز، پتانسیل بالایی برای تولید دارند و با توسعه فناوری‌های مناسب، می‌توانند به منابع عظیم انرژی تبدیل شوند.
درواقع توسعه میادین مشترک می‌تواند فرصتی برای تقویت روابط اقتصادی و سیاسی ایران با کشورهای همسایه باشد. همچنین استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند به ایران کمک کند تا بهره‌برداری بهینه‌تری از این میادین داشته باشد.
توسعه میادین مشترک نفتی ایران با کشورهای همسایه، اگرچه با چالش‌هایی روبه‌رو است اما همچنان فرصتی برای افزایش تولید و بهره‌برداری از منابع مشترک محسوب می‌شود.
ضعف دیپلماسی انرژی
در همین خصوص عرفان افاضلی، دبیر کل فدراسیون صنعت نفت به «جهان‌صنعت» گفت: در برنامه هفتم بخش انرژی ذیل بند دیپلماسی انرژی توسعه میادین مشترک در نظر گرفته شده و به این موضوع پرداخته شده است. در حال حاضر توسعه میادین مشترک در توان دولت نیست؛ بلکه حفظ و نگهداشت وضعیت تولید فعلی کشور در اولویت وزارت نفت است و قاعدتا باید توسعه میادین مشترک توسط سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی شامل بخش‌های خصوصی و سرمایه‌گذاری خارجی صورت بگیرد که در برنامه هفتم هم به این موضوع و سرمایه‌گذاری خارجی کشورهای همسایه ما در میادین مشترک فی‌مابین ایران و آن کشور اشاره شده است.
وی افزود: اینکه توسعه میادین مشترک توسط بخش خصوصی کشور صورت بگیرد مستلزم این است که دادن مجوزها و عقد قرارداد و بررسی برنامه توسعه میادین در وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران به صورت مشخص تسهیل شود. همانطور که سال گذشته هم به صورت گسترده گفته شد و در دیدار رهبری در نمایشگاه توانمندسازی داخلی مطرح شد، واقعا روند ارائه مجوزها بسیار طولانی است و باید این روند کوتاه شود که در حال حاضر این روند در حال بازبینی، بازنگری و بازنویسی در شرکت ملی نفت ایران است و لیست جدید شرکت‌های اکتشاف تولید هم در حال جمع‌بندی است و به زودی توسط شرکت ملی نفت ایران منتشر می‌شود.
دبیر کل فدراسیون صنعت نفت با اشاره به دیپلماسی انرژی و نوع نگاه حاکمیتی به حوزه توسعه میادین مشترک ، یادآور شد: موضوع دیگر دیپلماسی انرژی است؛ اینکه چقدر می‌توانیم ارتباط خوب و تعامل سازنده‌ای با کشورهای همسایه برقرار کنیم تا بتوانیم سرمایه‌گذاران خارجی را از همان کشورها برای توسعه میادین جلب کنیم؛ این هم یک امر فرادستگاهی و در اختیار دولت است.
او اضافه کرد: توسعه میادین مشترک از ابتدا در دستور کار وزارت نفت قرار داشته و وزارت نفت در این زمینه اقدام کرده است. یکی از دلایل اینکه چرا میادین مشترک توسعه جدی نداشتند این است که برنامه‌های توسعه‌ای مناسبی برای این میادین برنامه‌ریزی نشده و سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی انجام نشده است، این است که اگر کشورهای همسایه در امر برداشت از میادین مشترک از ما بسیار جلوتر رفته‌اند، به خاطر استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی، تکنولوژی روز و دانش فنی کارآمد و به‌روز است.
افاضلی گفت: به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و عدم‌جلب سرمایه‌گذاری خارجی و همچنین عدم‌تمایل سرمایه‌های داخل کشور برای حضور در میادین نفتی همگی موید این کندی بوده است. از سوی دیگر، پیچیدگی‌های میادین مشترک ما در تولید و فرآیندهای حاکم بر آنها و نیاز به عملیات پیچیده حفاری چاه‌ها- چاه‌های بادوام فشار بالا، چاه‌های جهت‌دار و چاه‌های افقی- همگی در ذیل تکنولوژی و فناوری می‌گنجند و مستلزم این است که هم بتوانیم دانش فنی را جلب کنیم و هم انتقال تکنولوژی بدهیم و دانش فنی را بومی کنیم تا بتوانیم بخش زیادی از توسعه میادین مشترک را در کنار مشکل سیاستگذاری و رفع موانع داخلی برای مشارکت بخش غیردولتی تسهیل کنیم.
فرسایش عقب‌ماندگی
فرزین سوادکوهی، کارشناس انرژی نیز در همین باره گفت: تردیدی نیست که توسعه میادین مشترک باید در اولویت قرار بگیرد زیرا شرایط امروز انرژی در کشور، یک وضعیت قرمز است. ما در شرایط اضطراری هستیم. ممکن است که گفته شود طرح توسعه میادین مشترک در شرایط کنونی که کشور با کمبود انرژی روبه‌رو است، چندان در اولویت نباشد و اولویت اول از نظر راهبران انرژی کشور و حاکمیت برطرف کردن نیازهای روزمره برق و گاز است و میادین مشترک در اولویت دوم قرار بگیرد در حالی که هرچقدر این موضوع به‌عقب رانده شود، زیان آن متوجه نسل‌های بعدی خواهد بود.
وی افزود: متاسفانه طی 25سال گذشته در میادین مشترک کار خاصی نتوانستیم بکنیم؛ به دلیل اینکه سرمایه‌گذاری نشد و شرایط سرمایه‌گذاری را مهیا نکردیم . طرف‌های مشترک با ما از این فرصت نهایت استفاده را کردند. در بعضی از میادین مثل غرب کارون، می‌بینیم که عراق بیشترین قراردادها را بسته و بیشترین تجهیزات را نصب کرده و در حال بهره‌برداری است در حالی که ما در برداشت روزانه هم دچار مشکل هستیم. در سایر میادین مشترک هم وضعیت همین طور است.
سوادکوهی تصریح کرد: بعضی از میادین اصلا تعیین تکلیف نشده‌اند، مثل میدان آرش که وزارت امور خارجه در دولت‌های پیشین در این زمینه اراده لازم را نداشته و ما امروز دچار مشکل هستم. کویت و عربستان تصمیم دارند به‌زودی کار را در این میدان شروع کنند، در حالی که ما هیچ کاری نکرده‌ایم.
وی با اشاره به وضعیت میدان مشترک پارس‌جنوبی هم گفت: در میدان گازی پارس‌جنوبی قطر به‌سرعت در حال سرمایه‌گذاری برای تولید بیشتر است. امروز در ظاهر تولید ما از قطر بیشتر است اما نهایت میزان تولید را از میدان گازی پارس‌جنوبی برده است و در آینده نزدیک این تراز بهم می‌خورد. قطر با سرمایه‌گذاری‌هایی که در حوزه فشارافزایی انجام داده است به سرعت این معادله را بهم می‌زند و وضعیت بسیار بهتری از ما خواهد داشت.
این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: به‌زودی ما با ضعف تولید مواجه می‌شویم چون افت فشار امری جدی است. فاز 11 همچنان درگیر تجهیزات فشارافزایی است چون تجهیزات مدرن در اختیار نداریم و شرکت‌های داخلی در تلاشند که توربوکمپرسورها یا سکوهای خیلی سنگین تولید و طراحی کنند تا بتوانند فشارافزایی فاز 11 را انجام بدهند درحالی که مشخص است که چنین اتفاقی نمی‌افتد، مطمئنا میادین مشترک برای ما بازده نخواهند داشت و همچنان در میادین مشترک دچار مشکل خواهیم بود.
سوادکوهی با تاکید بر اینکه شرکت‌ها یا صاحبان تکنولوژی و شرکت‌های بین‌المللی امکان حضور در ایران را به دلیل تحریم‌ها، ندارند گفت: از طرفی شرکت‌های داخلی هم حاضر نیستند ریسک این سرمایه‌گذاری را بپذیرند. از سویی، توسعه نفت همیشه دولتی بوده که اصلی‌ترین زمامدار نفت است.
بنابراین مادامی که بستر سرمایه‌گذاری مهیا نباشد و تحت‌فشارهای شدید تحریمی باشیم طبعا نمی توانیم میادین مشترک را توسعه بدهیم . وقتی هم نتوانیم توسعه بدهیم عملا فرصت را در اختیار شرکای خود قرار می‌دهیم که از فرصت استفاده کرده و بیشترین بهره را ببرند.
منبع: جهان صنعت
