چند سوال از سازمان برنامه و بودجه ، سازمان ملی بهره وری و وزارت جهاد کشاورزی پیرامون وضعیت اشتغال و بهره وری نیروی کار بخش کشاورزی در چند سال اخیر و دورنمای آن در برنامه توسعه هفتم

به گزارش روابط عمومی انجمن بهره وری ایران آقای دکتر رضا نایبی در پی یاداشتی باطرح چند سوال پیرامون موضوع وضعیت اشتغال و بهره وری نیروی کار بخش کشاوری  از سازمان برنامه و بودجه  از سازمان برنامه و بودجه ، سازمان ملی بهره وری و وزارت جهاد کشاورزی  در چند سال اخیر و دورنمای آن در برنامه توسعه هفتم مطرح کردند.

بر پایه آمار رسمی کشور علی رغم آنکه از سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ اشتغال بخش کشاورزی مرتبا افزایش یافته است اما از سال ۱۳۹۸ ، یعنی یک سال پس از وارد شدن شوک ارزی ، تا پایان ۹ ماه اول ۱۴۰۲ اشتغال به طور مستمر کاهش یافت به طوریکه *مجموعا طی چهار سال ۹۸ تا ۹ ماه اول ۱۴۰۲ در حدود ۸۰۰ هزار شغل کشاورزی حذف گردید که معادل ۲۰ درصد اشتغال ۱۳۹۸ بخش کشاورزی می باشد !* با این وجود «ارزش افزوده» بخش کشاورزی (به قیمت های ثابت ۱۳۹۵) در این مدت نه تنها کاهش نیافت بلکه تا پایان ۹ ماهه اول ۱۴۰۲ افزایش اندکی تا در حدود ۳ درصد نسبت به ۱۳۹۸ پیدا کرد. با تقسیم کردن «ارزش افزوده (به قیمت های ثابت)» بر «تعداد شاغلان» شاخص «بهره وری نیروی کار» حاصل می گردد که مجموعا طی این چهار سال در بخش کشاورزی در حدود ۲۵ درصد افزایش یافته و لذا به استناد «آمار» می توان گفت که بهره وری نیروی کار در بخش کشاورزی افزایش یافته است (نمودار زیر) . این تغییرات اشتغال و ارزش افزوده بالأخره در ۹ ماهه ۱۴۰۲ به تعادل رسید به طوریکه نه ارزش افزوده بخش کشاورزی افزایش قابل توجهی یافت‌ و نه اشتغال کاهش قابل توجهی و لذا «بهره وری نیروی کار» که در سال های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ به ترتیب به مقادیر ۱۰ ، ۳ و ۱۲ درصد و به طور نامنظم رشد یافته بود ، در ۹ ماهه ۱۴۰۲ تغییر ناچیزی به میزان حداکثر ۱ درصد پیدا کرد و لذا *بر پایه آمار ۹ ماهه می توان ۱۴۰۲ را سال سکون آمار بهره وری نیروی کار و اشتغال بخش کشاورزی نامید.* ممکن است در داخل بخش کشاورزی پویایی هایی رخ داده باشد و مثلا بخشی از شاغلان فعالیت های زراعت و باغداری به فعالیت های پرورش حیوانات مهاجرت کرده باشند و بهره وری نیروی کار فعالیت های زارعت و باغداری افزایش یافته و فعالیت های پرورش حیوانات کاهش یافته باشد ولیکن برآیند کلی حکایت دارد از سکون نسبی بهره وری نیروی کار بخش کشاورزی بر پایه آمار کل بخش دارد .

*یکی از «اصول جهانی حرکت بهره وری» این است که افزایش بهره وری بایستی در بلند مدت منجر گردد به افزایش اشتغال* و انتظار می رود با انجام اقدامات بهره ورانه در بخش کشاورزی از جمله مکانیزاسیون ، ارتقای فناوری ، بهبود الگوی کشت ، اثربخشی فعالیت های تحقیق ، آموزش و ترویج و ارتقای نظام های بهره برداری و قراردادی مجددا درآمد بخش کشاورزی رونق یافته ، سرمایه گذاری افزایش یابد و بالطبع تقاضای جدید برای اشتغال ایجاد خواهد شد و اصطلاحا چرخه علی و معلولی بهبود یابنده بهره وری کشاورزی به چرخش مثبت در خواهد آمد ولیکن *آمار چند سال اخیر موید عدم رعایت این اصل جهانی بهره وری در بخش کشاورزی می باشد .*

لازم به ذکر است که هزینه های نیروی انسانی فقط در حدود ۶ تا ۷ درصد بهای تمام شده محصولات کشاورزی را تشکیل می دهد و لذا محاسبه شاخص های بهره وری مصارفی چون آب، بذر، کود و سم و همچنین عوامل تولید همچون زمین، ماشین آلات و ادوات کشاورزی که سهم قابل توجهی در بهای تمام شده دارد از اهمیت بالایی برخوردار است ؛ *در سال ۱۴۰۱ بخش کشاورزی به تنهایی در حدود ۱۳ درصد تولید ناخالص داخلی به قیمت های جاری و ۱۵ درصد اشتغال کشور را در بر گرفت* که سهم قابل توجهی از اقتصاد کشور می باشد .

1⃣ *سوال اول (از وزارت جهاد کشاورزی) : اگر این عملکرد مطابق برنامه های مصوب می باشد ، دلایل، عوامل و مشخصات برنامه های اجرا شده کدامند ؟*

2⃣ *سوال دوم (از سازمان برنامه و بودجه به عنوان متولی برنامه ریزی کلان) : کوچک تر شدن اندازه نیروی کار بخش کشاورزی تا چه مقدار پیش خواهد رفت و چگونه در برنامه توسعه هفتم هدف گذاری شده است ؟* 

3⃣ *سوال سوم (از سازمان برنامه و بودجه) : سرنوشت مشاغل حذف شده بخش کشاورزی که رقم قابل توجهی می باشد چه شده است ، به کدامیک از بخش های صنعت یا خدمات مهاجرت کردند و یا اینکه برای همیشه از بازار کار ایران خارج شدند ؟*

 4⃣ *سوال چهارم (از سازمان ملی بهره وری) : اگر «آمار» بهره وری نیروی کار بخش کشاورزی به دلیل کاهش تعداد شاغلان (کاهش مخرج کسر بهره وری) رشد نشان میدهد ، تا چه میزان «اقدامات بهره ورانه» بخش کشاورزی نیز مؤید «آمار» می باشد ؟*

5⃣ *سؤال پنجم (از سازمان برنامه و بودجه + سازمان ملی بهره وری) : تحلیل گری توامان بهره وری نیروی کار و اشتغال در بخش های اقتصادی که دو متغیر همبسته است چگونه می تواند به یک وظیفه دائمی نهاد متولی برنامه ریزی کشور تبدیل گردد ؟ در همین ارتباط شایسته است وزارت جهاد کشاورزی با همکاری سازمان ملی بهره وری اقدام به انتشار سالانه گزارش تحلیل آمار بهره وری مصارف و عوامل بخش کشاورزی نماید.*

*دکتر حمیدرضا نایبی*
انجمن توسعه بهره وری ایران
فروردین ۱۴۰۳