همایش «کرمان، بهره‌وری، توسعه» با هدف بررسی راهکارهای ارتقای بهره‌وری و تسریع فرآیند توسعه در استان کرمان، برگزار شد. در این نشست، سخنرانان کلیدی از جمله محمد علی طالبی استاندار کرمان، سید مهدی طبیب زاده رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان کرمان، سید حمید کلانتری مدیرعامل انجمن بهره‌وری، داود دانش جعفری،استاد دانشگاه علامه طباطبایی و حمیدرضا آشتیانی مدیرعامل شرکت مشاوره آریانا به ایراد سخنرانی پرداختند و دیدگاه‌های خود را درباره چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌رو ارائه دادند.
حمید کلانتری، مدیرعامل انجمن بهره‌وری ایران، در آغاز سخنرانی خود اشاره کرد که حدود ۳۵ درصد از رشد اقتصادی کشور می‌تواند از مسیر ارتقای بهره‌وری حاصل شود. او تأکید کرد که این موضوع در شرایط محدودیت منابع، اهمیت ویژه‌ای دارد. کلانتری، بهره‌وری را نه تنها یک مفهوم اقتصادی، بلکه یک رویکرد اجتماعی و فرهنگی دانست که نیازمند نظم، برنامه‌ریزی، نوآوری، مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی است.
وی با اشاره به شاخص‌های مختلف بهره‌وری در بخش‌های کشاورزی، صنعت، معدن، انرژی، حمل‌ونقل و خدمات، بیان کرد: «بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم بهره‌وری کل عوامل تولید در رشد اقتصادی کشور حدود ۳۵ درصد است، در حالی که این رقم می‌تواند بسیار بالاتر باشد.» او همچنین وضعیت ایران در شاخص‌های بین‌المللی مانند آزادی اقتصادی، سهولت کسب‌وکار و رقابت‌پذیری جهانی را بررسی کرد و افزود: «ایران همچنان نیازمند اصلاحات ساختاری و بهبود محیط کسب‌وکار است تا بهره‌وری بتواند نقش واقعی خود را ایفا کند.»
کلانتری در ادامه به وضعیت استان کرمان پرداخت و با استناد به آمارهای رسمی گفت: «با وجود ظرفیت‌های گسترده در معادن، کشاورزی و منابع طبیعی، کرمان از نظر اشتغال صنعتی در جایگاه مناسبی قرار ندارد و سهم کمتری از اشتغال صنعتی را به خود اختصاص داده است.» وی همچنین بحران آب و انرژی در استان را یکی از جدی‌ترین چالش‌ها دانست که مدیریت ناکارآمد مصرف، آن را تشدید کرده است. او سخنان خود را با طرح پرسش‌هایی درباره راه‌های ارتقای بهره‌وری در کرمان، اقدامات ضروری دولت و بخش خصوصی و نقش آموزش و مهارت‌آموزی در این مسیر به پایان رساند.
داوود دانش‌جعفری ، استاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه، گزارشی با عنوان «چالش‌های بهره‌وری در ایران» ارائه داد.
بهره‌وری کل عوامل تولید (TFP)
بر اساس گزارش سازمان بهره‌وری آسیایی، شاخص بهره‌وری کل عوامل تولید در ایران طی ۴۷ سال (۱۹۷۰ تا ۲۰۱۷) تقریباً ثابت بوده و به ۱۰۱ رسیده است. در حالی که کشورهایی مانند کره‌جنوبی (۲۴۹)، چین (۳۸۶)، ژاپن (۱۴۳) و سنگاپور (۱۴۷) رشد چشمگیری داشته‌اند.
بهره‌وری در اقتصاد کلان
دانش‌جعفری به بالا بودن نسبت مازاد تولید به تولید ناخالص داخلی در ایران اشاره کرد. در حالی که میانگین جهانی این نسبت حدود ۲ تا ۳ درصد است، در اقتصاد ایران این رقم به حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد رسیده است. او دلیل اصلی این پدیده را انتظارات تورمی بالا و ریسک افزایش نرخ ارز دانست که باعث می‌شود تولید قابل مصرف واقعی در ایران حدود ۸۵ درصد ارقام اعلام‌شده باشد.
بهره‌وری در بخش سلامت
نسبت مخارج سلامت به تولید ناخالص داخلی در ایران به حدود ۸ درصد افزایش یافته است که نشان‌دهنده بهره‌وری پایین در این بخش است.
بهره‌وری طرح‌های عمرانی
میانگین زمان تکمیل طرح‌های ملی عمرانی در ایران از ۱۷ سال در سال ۱۳۹۹ به حدود ۲۰ سال افزایش یافته است. دانش‌جعفری عمده دلایل این تأخیرها را مشکلات مالی و اعتباری (۷۴%)، مشکلات محیطی (۱۸%) و مشکلات دستگاه‌های اجرایی (۸%) برشمرد. وی تأکید کرد که دولت باید بر ارتقای بهره‌وری مخارج عمرانی تمرکز کند تا مدت زمان اجرای پروژه‌ها از ۵ سال تجاوز نکند.
مدیریت آب در خوزستان
او با مثال بحران آب در خوزستان نشان داد که چگونه انتخاب طرح‌های کلان بدون توجه به اصول بهره‌وری، منجر به هدررفت منابع می‌شود. وی کشت نیشکر و جاری شدن زهکش‌های آن به رودخانه کارون را مثال زد که هزینه‌های تصفیه آب را به حدی بالا برده که انتقال آب از سدهای دز و کرخه اقتصادی‌تر شده است.
افزایش بهره‌وری از طریق خصوصی‌سازی
بر اساس گزارش سازمان خصوصی‌سازی، عملکرد ۸۴ شرکت واگذارشده پس از خصوصی‌سازی رشد چشمگیری داشته است. این نتایج نشان می‌دهد که تقویت سیاست‌های خصوصی‌سازی به افزایش بهره‌وری و رشد اقتصادی کمک می‌کند.
اصلاح چرخه معیوب کسری بودجه، استقراض و تورم
دانش‌جعفری، چرخه معیوب کسری بودجه و تورم را یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی دانست. وی راه‌حل این مشکل را در کاهش مخارج دولت از طریق اجرای سیاست‌های اصل ۴۴ و اصلاح قیمت حامل‌های انرژی عنوان کرد.
سید مهدی طبیب‌زاده، رئیس اتاق کرمان، به تاریخچه مفهوم بهره‌وری در ایران اشاره کرد و گفت: «از برنامه چهارم توسعه، ۳۰ درصد از رشد اقتصادی برعهده بهره‌وری گذاشته شد، اما هیچ‌گاه محقق نشد و اگر در همین مسیر پیش برویم، بهره‌وری نمی‌تواند نقشی در توسعه اقتصادی داشته باشد.»
وی با اشاره به اهمیت اصلاح قیمت حامل‌های انرژی، تصریح کرد: «تا زمانی که کشور سالانه حداقل صد میلیارد دلار مصرف انرژی غیرضروری داشته باشد، نمی‌توانیم بگوییم بهره‌وری انجام شده است. تا زمانی که قیمت انرژی ارزان باشد، دلیلی برای توجه به بهره‌وری وجود ندارد.»
طبیب‌زاده همچنین به تصمیمات ضد بهره‌وری در کشور اشاره کرد و گفت: «یکی از این تصمیمات، ماده واحده‌ای است که در سال ۱۳۶۵ برای حفظ مالکیت اراضی کشاورزی تصویب شد و بر اساس آن، دایر بودن زمین مهم‌تر از بهره‌وری آن شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد بین ۲۰ تا ۲۵ درصد آب مصرفی گران‌قیمت صرف حفظ مالکیت می‌شود.» او افزود که با یک اصلاحیه ساده می‌توان از هدر رفت یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب در سال در استان کرمان جلوگیری کرد.
وی تأکید کرد: «کشور تحمل سعی و خطا و اتلاف منابع ندارد و اگر اقدام جدی و عملی صورت نگیرد، چنین جلساتی نیز نتایج مؤثری نخواهند داشت.» طبیب‌زاده در پایان به عزم استان کرمان برای حرکت ساختارمند به سمت بهبود بهره‌وری اشاره کرد و آمادگی اتاق کرمان برای همکاری در این مسیر را اعلام داشت.
محمدعلی طالبی، استاندار کرمان، بهره‌وری را یکی از نیازهای اصلی استان برشمرد و گفت: «این موضوع هم به دلیل ضرورت استفاده بهینه از سرمایه‌های انسانی و امکانات، و هم به دلیل چالش‌های موجود در استان به‌ویژه در حوزه آب، منابع مالی و گستردگی جغرافیایی اهمیت دارد.»
انطباق جهت‌گیری‌های توسعه‌ای با بهره‌وری
استاندار کرمان، جهت‌گیری‌های توسعه‌ای استان را منطبق با موضوع بهره‌وری دانست و مهم‌ترین رویکرد در بخش معدن را جلوگیری از خام‌فروشی و توسعه زنجیره ارزش و صنایع پایین‌دستی عنوان کرد. وی همچنین بر ارتقای راندمان در بخش کشاورزی تأکید کرد.
محدودیت‌های قانونی
طالبی با ابراز تأسف از اینکه سیاست‌های منطبق با بهره‌وری در حوزه‌های کشاورزی، صنعت و خدمات با محدودیت‌های قانونی مواجه است، گفت: «به دلیل این محدودیت‌ها، امکان مدیریت چالش‌های بزرگ وجود ندارد و ما به جای تمرکز بر مسائل کلان، به موضوعات کوچک مشغول شده‌ایم.»
شرایط نامناسب بهره‌وری نیروی کار
استاندار کرمان به شرایط نامناسب استان در حوزه بهره‌وری نیروی کار اشاره کرد و تأکید کرد: «اولویت‌ها در سیستم اداری وجود ندارد و باید این باور ایجاد شود که پیگیری کار سرمایه‌گذار از حضور به‌موقع در جلسات مهم‌تر است. یک روز تأخیر در پاسخگویی به استعلام‌ها یا تشکیل جلسات، می‌تواند خسارات چند میلیون دلاری به دنبال داشته باشد.»
طالبی در پایان، ضرورت ایجاد نظام حکمرانی بهره‌وری را مطرح کرد و ابراز امیدواری نمود که این همایش نقطه عطفی برای تصمیم‌سازی و ارتقای جایگاه استان کرمان باشد.
حمیدرضا آشتیانی، مدیرعامل گروه آریانا، گزارشی با عنوان «کارنامه ما در بهره‌وری و بهبود وضع کنونی» ارائه داد.
۱. بهره‌وری انرژی
گزارش «انردیتا» ایران را در پایین‌ترین رتبه بهره‌وری انرژی در میان ۴۶ کشور قرار می‌دهد. در حالی که کشورهای دنیا به ازای هر کیلوگرم معادل نفت خام، ۹ دلار ارزش اقتصادی تولید می‌کنند، این رقم برای ایران تنها ۴ دلار است. مصرف انرژی در بخش خانگی و سوخت خودروهای ایرانی نیز به ترتیب ۳ تا ۵ برابر و بالاتر از میانگین جهانی است.
۲. بحران آب
ایران دو برابر آنچه باید از منابع آب تجدیدپذیر برداشت می‌کند و به دلیل بهره‌وری پایین، همان آب نیز هدر می‌رود. بهره‌وری آب در ایران یک‌چهارم میانگین جهانی است. به‌عنوان مثال، برای تولید هر کیلوگرم پسته در استان کرمان، ۴۵۰۰ تا ۶۰۰۰ لیتر آب مصرف می‌شود که دو برابر مصرف آب در کشورهایی مانند ترکیه و کالیفرنیاست.
۳. ناکارآمدی در صنعت و نیروی کار
ضریب بهره‌برداری در صنایع مختلف پایین است. به عنوان نمونه، این ضریب در زنجیره فولاد به زیر ۴۰ درصد کاهش یافته است. همچنین، ایران با ۲۳۳,۶۹۵ فارغ‌التحصیل مهندسی، رتبه سوم جهان را دارد، اما تولید ناخالص داخلی به ازای هر فارغ‌التحصیل در مقایسه با کشورهای پیشرفته بسیار پایین‌تر است.
۴. ریشه مشکلات: سیاست‌گذاری و حکمرانی نادرست
آشتیانی دلایل اصلی این مشکلات را در حکمرانی معیوب دانست. وی به سرمایه‌گذاری‌های دستوری، قیمت‌گذاری‌های نامناسب، عدم وجود حکمرانی شرکتی درست، موانع در بازارهای نهاده‌ها و تصدی‌گری دولت اشاره کرد.
۵. وضعیت اقتصادی استان کرمان
استان کرمان، با وجود رشد اقتصادی ۵ درصدی در دهه اخیر، با مشکلاتی مانند کاهش ضریب بهره‌برداری در شرکت گل‌گهر به دلیل فرسودگی ناوگان و ناپایداری انرژی مواجه است. همچنین، مصرف بی‌رویه آب برای محصول پسته، علی‌رغم غیر اقتصادی بودن آن، به دلیل نبود حکمرانی صحیح در بازار آب ادامه دارد.
